Autyzm to zaburzenie neurorozwojowe, które wpływa na sposób przetwarzania informacji przez mózg. W efekcie osoby ze spektrum autyzmu często doświadczają trudności, próbując zrozumieć emocje innych ludzi, co utrudnia im budowanie relacji. Problemem jest dla nich nierzadko także interpretacja zasad społecznych. Jakie konkretne objawy autyzmu u dorosłych osób można dostrzec w codziennym obcowaniu z nimi?
Choć spektrum autyzmu w większości przypadków jest diagnozowane w dzieciństwie, może także dotyczyć osób dorosłych. Zdarza się tak w sytuacji, gdy dana osoba jako dziecko manifestowała umiarkowane objawy zaburzenia. W związku z tym diagnoza została postawiona błędnie lub też nie została postawiona wcale. Osoby dotknięte tym zaburzeniem często samodzielnie wykształcają w ciągu życia pewne mechanizmy radzenia sobie i funkcjonowania w społeczeństwie. Nie mają świadomości zaburzenia, towarzyszyć im może jedynie pewien dyskomfort i poczucie inności. To z kolei często jest powodem poszukiwania pomocy w gabinecie psychologa, a w konsekwencji trafnie postawionej diagnozy w dorosłym już życiu.
To bardzo ważne, bo pomoc psychologiczna może być dla osoby ze spektrum autyzmu nieocenionym wsparciem. Zwiększy ona jej samoświadomość – dotyczącą i zarówno własnych ograniczeń, jak i szczególnie mocnych stron. Tym samym umożliwi lepsze funkcjonowanie w społeczeństwie dzięki pełniejszemu rozumieniu społecznych oczekiwań w określonych sytuacjach. Trafna diagnoza problemu jest bardzo ważna niezależnie od wieku. Warto wiedzieć, na jakie symptomy zwrócić uwagę, by móc dać pomóc sobie lub komuś bliskiemu, u kogo podejrzewamy nieneurotypowość.
Objawy autyzmu u dorosłych na poziomie zachowania i komunikacji
Symptomy spektrum autyzmu to nie jest prosta lista specyficznych objawów, które, gdy występują, pozwalają automatycznie na trafną diagnozę. Poniższa lista zachowań i odczuć, w których może manifestować się nieneurotypowość. Zawiera ona zarówno to, co mogą zaobserwować inni, jak i to, co samodzielnie może zauważyć osoba ze spektrum. Wiele z poniższych punktów można zaobserwować także u osób neurotypowych – nie we wszystkich bowiem sytuacjach świadczą one o zaburzeniu. Poniższą listę warto zatem potraktować jedynie jako drogowskaz, ale postawienie diagnozy zdecydowanie powierzyć specjalistom.
Osoby ze spektrum autyzmu może dotyczyć przynajmniej kilka z opisanych niżej sytuacji:
- Może mieć problem ze spontanicznym dołączaniem do rozmów, zwłaszcza jeśli są to tzw. small talki. Swobodne pogawędki służące jedynie podtrzymaniu kontaktu nie są dla nich sytuacją naturalną.
- Często dominuje rozmowę i porusza tylko tematy, które są dla niej interesujące. Z trudem koncentruje się na tych obszarach dyskusji, które są poza orbitą jej zainteresowań. Może też mieć problemy z rozpoznaniem, określaniem, rozumieniem i wyrażaniem swoich emocji, zwłaszcza emocji w stosunku do drugiej osoby.
- Rozmowy dwukierunkowe i wypowiadanie się na zmianę mogą być dla niej trudne. Przejawia raczej skłonność do monologu niż dialogu.
- Może mieć problem ze zrozumieniem i reagowaniem na język niedosłowny, taki jak metafory czy przenośnie. Osoba ze spectrum może mieć także ograniczone poczucie humoru i umiejętność rozumienia ironii i sarkazmu, ponieważ wypowiedzi innych traktuje dosłownie.
- Mówi monotonnym głosem lub posługuje się powtarzalnym językiem, często stosując własne, unikalne zwroty i wyrażenia. Może też w trakcie rozmowy wydawać dźwięki, które dla rozmówcy są nieoczekiwane. Specyficzny sposób komunikacji może sprawić, że otoczenie będzie miało problem ze zrozumieniem wypowiedzi osoby ze spektrum.
- Podczas rozmowy z ludźmi może wykonywać nieoczekiwane lub nietypowe miny lub gesty. Z drugiej strony ekspresja mimiczna osoby ze spectrum może też być mocno ograniczona, powodując efekt „kamiennej twarzy”.
- Może mieć trudności ze zrozumieniem myśli i uczuć innych osób. Z tego powodu u osób autystycznych często pojawia się brak empatii. Jednak nie jest to jednak efekt nieczułości czy bezwzględności, ale raczej braku umiejętności wczucia się w emocje drugiej osoby.
- Jest jej trudno zrozumieć mimikę twarzy lub mowę ciała innych osób, reagować na nie lub odczytywać sygnały społeczne.
- Jest zwykle bardzo bezpośrednia w ocenie ludzi i rzeczy. Ciężko jej zrozumieć działanie konwenansu, może więc ocenić czyjś wygląd bezpardonowo tylko dlatego, że nie potrafi skłamać.
- Trudno jej utrzymywać kontakt wzrokowy podczas interakcji z innymi. Ma ona też szeroką strefę komfortu. Kontakt z drugim człowiekiem w bliskiej odległości może być dla niej trudny do zniesienia. Podobnie jak np. uścisk, przytulenie, a nawet pozornie błahe klepnięcie w ramię podczas rozmowy.
- Może doświadczać trudności w budowaniu bliskich i trwałych relacji, nawet jeśli bardzo ich pragnie.
- Lubi rutynę i harmonogramy, działanie według planu. Ma własne powtarzające się codzienne rytuały i procedury, których lubi przestrzegać. Źle znosi wszelkie zmiany w tym obszarze. Na nieoczekiwane sytuacje czy cokolwiek, co zaburza jej porządek, może reagować niepokojem i złością. Wolniej niż osoby neurotypowe adaptuje się do zmian.
- Może wykazywać bardzo silne reakcje na bodźce zmysłowe lub alternatywnie nie reagować wcale. Nadwrażliwość sensoryczna może dotyczyć hałasów, dźwięków, zapachów, smaków i tekstur.
- Często preferuje samotną pracę – odpowiada jej to bardziej niż praca zespołowa.
- Może mieć bardzo wąskie zainteresowania, jednak w wybranej dziedzinie staje się prawdziwym ekspertem. Sporo osób z autyzmem wysokofunkcjonującym posiada bardzo wysoki iloraz inteligencji.
- Cechuje ją niezgrabność ruchowa – aktywności fizyczne, nawet proste, mogą sprawiać jej wyraźne problemy.
Różne nasilenie objawów autyzmu u dorosłych
Objawy spektrum autyzmu mogą być zatem bardzo zróżnicowane. Niektóre mogą występować u konkretnej osoby z dużym nasileniem. Natomiast w innych obszarach ta sama osoba może wcale nie zdradzać niepokojących symptomów. Pewne znaczenie ma tutaj także płeć. U mężczyzn spektrum autyzmu jest diagnozowane nawet cztery razy częściej niż u kobiet. Niektórzy badacze podejrzewają, że może to wynikać z faktu, iż kobiety na ogół lepiej naśladują zachowania akceptowalne społecznie. Szybciej i sprawniej uczą się „maskować” te zachowania, które zdają się zwracać uwagę innych osób. Sprawia to, że objawy są w ich przypadku mniej widoczne. Pewne zachowania charakterystyczne dla spektrum, jak np. nadmierna skłonność do perfekcyjnego porządkowania, są też w przypadku kobiet rzadziej postrzegane jako nietypowe.
Jakie są korzyści ze zdiagnozowania autyzmu w dorosłym życiu?
Niezależnie od nasilenia objawów autyzmu u dorosłych diagnoza może przynieść osobie ze spektrum szereg korzyści. W związku z tym zawsze warto podjąć wysiłek diagnostyczny. Jest wiele osób ze spektrum, które doskonale radzą sobie w grupie, chętnie uczestniczą w interakcjach i są towarzyskie. Także z tego powodu diagnozowanie zaburzenia w dorosłym wieku bywa dla specjalistów wyzwaniem. Jednak warto się na nie zdecydować nawet w wieku dojrzałym.
Choć wiele osób dorosłych ze spektrum, które nie mają formalnej diagnozy, ma satysfakcjonującą pracę, utrzymuje szczęśliwe i znaczące relacje oraz cieszy się dobrą jakością życia, są i takie niezdiagnozowane osoby, dla których codzienne funkcjonowanie może być trudnym wyzwaniem, obarczonym ryzykiem poczucia izolacji społecznej, zagubienia w świecie i frustracji. Trafna diagnoza może pomóc zyskać lepsze zrozumienie siebie i swoich zachowań, co może zapewnić większy spokój. Lepsze zrozumienie swoich potrzeb w wyniku terapii może pomóc w opracowaniu szerszego zakresu strategii ich wspierania. Diagnoza może wreszcie umożliwić osobie ze spektrum dostęp do wsparcia i pomocy. A to często okazuje się kamieniem milowym w podnoszeniu jakości życia osoby nieneurotypowej.