Jak rozpoznać autyzm u dziecka?

Jak rozpoznać symptomy wskazujące na spektrum autyzmu?

Wielu rodziców przez długi czas nie wie, jak rozpoznać autyzm u dziecka. Zazwyczaj wszystko zaczyna się od przeczucia, że nie rozwija się ono tak, jak powinno. I właśnie tej rodzicielskiej intuicji zawsze warto ufać. Diagnostyka autyzmu nie jest prosta, ale jeśli cokolwiek w zachowaniu dziecka i jego reagowaniu na otaczający świat wydaje się niepokojące, zawsze warto skonsultować się z lekarzem. Na co zwrócić uwagę, obserwując dziecko i co robić, gdy dostrzeżemy u niego charakterystyczne dla autyzmu symptomy?

Rodzic wie o swoim dziecku najwięcej. Nawet najlepszy specjalista nie będzie w stanie w trakcie wywiadu dowiedzieć się o dziecku tyle, ile wie o nim osoba, która spędza z nim najwięcej czasu, obserwuje w rozmaitych sytuacjach, widzi jego interakcje z otoczeniem. Dlatego tak ważni w diagnozowaniu autyzmu są rodzice lub opiekunowie. To właśnie ich obserwacje są bezcenną bazą informacji, która jest podstawą do rozpoczęcia procesu diagnostycznego. To oni widzą dziecko na tle rówieśników, przyglądają się uważnie procesom rozwojowym i jak nikt inny potrafią dostrzec, że coś – mówiąc kolokwialnie – jest „nie tak”. Oczywiście niestandardowe zachowania u dziecka mogą zauważyć często także dziadkowie, przyjaciele rodziny lub nauczyciele przedszkola – ich opinia także jest bardzo ważna. Co zatem powinno zaniepokoić bliskich malucha?

Jak rozpoznać autyzm u dziecka – na co zwrócić uwagę?

Wczesne objawy autyzmu występują zwykle przed 3. rokiem życia. Są widoczne w rozwoju społecznym dziecka i w rozwoju komunikacji. Obejmują brak typowych dla wieku reakcji na otoczenie i próby nawiązania kontaktu. Nieco inne są objawy u bardzo małych dzieci, inne zaś u starszych.

Objawy autyzmu u małego dziecka obejmują:

• niewielkie zainteresowanie innymi ludźmi
• brak reakcji na swoje imię
• brak gaworzenia do 12. miesiąca życia
• unikanie kontaktu wzrokowego
• nieodwzajemnianie uśmiechu, kiedy ktoś się do niego uśmiecha (brak reakcji mimicznych na mimikę np. rodzica). Dzieci z autyzmem mają ubogą mimikę, nie są w tym zakresie ekspresywne, nie naśladują „minek” dla zabawy.
• niepowtarzanie prostych gestów (np. „pa pa”)
• silne zdenerwowanie w sytuacji, gdy nie lubi określonego smaku, zapachu lub dźwięku
• powtarzające się ruchy, takie jak machanie rękami, pstrykanie palcami lub kołysanie ciałem
• ograniczenie komunikacji werbalnej (dziecko mówi wyraźnie mniej niż ile większość dzieci w podobnym wieku)
• niewystępowanie zabaw naśladownicznych wymagających użycia wyobraźni (np. udawanie, że karmi misia czy lalkę)
• powtarzanie tych samych zdań
• brak prób zainteresowania rodzica ciekawymi obiektami (np. huśtawka czy piaskownica), a także brak reakcji na próby zainteresowania takimi obiektami czy zjawiskami ze strony rodzicami (brak gotowości do współpracy)

Kamienie milowe rozwoju

To oczywiście nie wszystkie objawy, które rodzice mogą zaobserwować u dziecka. Dość ważnym kryterium oceny diagnostycznej są też nieprawidłowości w pojawianiu się zachowań zwanych kamieniami milowymi w rozwoju, czyli typowych umiejętności i odruchów, które dziecko nabywa wraz z wiekiem. Nie wszystkie wymienione symptomy muszą też wystąpić u każdego dziecka. Dzieci rozwijają się w równym tempie i często pewne braki, które obserwują rodzice, w dość szybkim czasie są przez dziecko „nadrabiane”. Warto jednak zachować czujność, by nie przegapić istotnych braków, zrzucając je na karb indywidualnego rozwoju.

Jak rozpoznać autyzm u dziecka w starszym wieku?

U starszych dzieci objawy autyzmu mogą dodatkowo obejmować:

• wrażenie, że dziecko nie rozumie, co myślą lub czują inni ludzie
• przywiązanie do ścisłej codziennej rutyny i silne wzburzenie, gdy cokolwiek w planie dnia od niej odbiega
• bardzo żywe zainteresowanie (nadmiarowe) pewnymi konkretnymi przedmiotami lub czynnościami
• trudności w nawiązywaniu przyjaźni
• preferowanie samotności/unikanie interakcji z rówieśnikami
• bardzo dosłowne rozumienie pewnych zwrotów, takich jak np. „złamać nogę”
• nieumiejętność opisania własnego samopoczucia

Objawy autyzmu u dziewczynek i u chłopców

Warto zwrócić uwagę, że objawy autyzmu mogą być nieco inne u dziewczynek i u chłopców.

Dziewczynki z autyzmem mogą dość skutecznie ukrywać niektóre oznaki autyzmu, naśladując zachowanie i zabawę innych dzieci, lepiej niż chłopcy radzić sobie w sytuacjach społecznych i wykazywać mniej oznak powtarzających się zachowań. To jednak oznacza, że autyzm może być trudniej diagnozowany właśnie u dziewczynek.

Co robić, gdy zachowanie dziecka Cię niepokoi?

Przede wszystkim – zachować spokój i nie wpadać w panikę.

Jak wygląda diagnostyka autyzmu u dzieci?

Najważniejsze jest to, by swoimi niepokojami i wątpliwościami dotyczącymi rozwoju i zachowań dziecka podzielić się ze specjalistą. To może być na początek pediatra, który na dziecko i opiekuje się jego zdrowiem od pierwszych miesięcy. Jeśli dziecko ma 18-36 miesięcy, rodzice mogą wypełnić test przesiewowy pod kątem rozwoju społecznego. Choć nie zastępuje on diagnozy, pomaga rozpoznać wczesne symptomy, które mogą wskazywać na autyzm. W przypadku niepokojącego wyniku trzeba skonsultować się ze specjalistami. Choć diagnozę ostatecznie stawia psychiatra, w procesie uczestniczy zwykle zespół składający się dodatkowo z psychologa, logopedy i pedagoga specjalnego.

Diagnostyką autyzmu u dzieci zajmują się poradnie psychologiczno-pedagogiczne lub prywatne ośrodki diagnostyczno-terapeutyczne wyspecjalizowane w zakresie spektrum autyzmu. Obejmuje ona wywiad z rodzicami, podczas którego specjalista zadaje szereg pytań dotyczących postępów rozwojowych dziecka. W trakcie rozmowy rodzice opowiadają o dotychczasowym rozwoju dziecka, niepokojących zachowaniach czy też przebiegu ciąży. Ważną częścią diagnostyki jest także analiza innych źródeł informacji o dziecku, takich jak opinie wychowawców przedszkolnych czy szkolnych, nauczycieli, a także nagrań rodzinnych filmików czy zabaw albo przedstawień przedszkolnych. Lekarz może także zlecić dodatkowe badania (np. genetyczne) lub konsultacje z neurologiem, rehabilitantem, audiologiem lub okulistą.

Test ADOS-2

Drugi ważny etap to obserwacja dziecka. Lekarz proponuje dziecku rozmaite aktywności i obserwuje, jak dziecko reaguje na zadania, nowe osoby w otoczeniu, jak się zachowuje pozostawione samo sobie. Cennym narzędziem w diagnostyce autyzmu jest także ADOS-2 – specjalnie przygotowany protokół obserwacji, określany jako “złoty standard” w diagnozie zaburzeń ze spektrum autyzmu, dostępny w Polsce od kilku lat. Obejmuje on szereg zadań do wykonania przez dziecko lub wspólnych aktywności z dzieckiem oraz specjalnie opracowany wywiad. 

Choć nie da się ukryć, że diagnostyka autyzmu jest procesem dość długim i wymaga cierpliwości i konsekwencji od rodziców, nie warto ani się jej bać, ani tym bardziej z nią zwlekać. Tak jak w przypadku każdej innej choroby – im wcześniejsze wykrycie i podjęta właściwa terapia, tym większe szanse na lepszy poziom funkcjonowania i samodzielności dziecka w przyszłości.